Met superverkiezingen in het verschiet worden politieke partijen in de media sterk doorgelicht, met een analyse over de voorbije regeerperiode én een blik op de toekomst. Partijprogramma’s worden gescreend en veelvuldig becommentarieerd, zodat de kiezer straks, op 9 juni, een weloverwogen beslissing kan nemen. Die kiezer lijkt in Vlaanderen met steeds meer interesse te kijken naar de uiterste partijen: PVDA en Vlaams Belang. Het zullen net die partijen zijn, die ons land de komende periode kunnen gijzelen.
De peilingen zijn glashelder: zowel uiterst rechts als uiterst links groeien gestaag. Op een aantal procentpunten na hoeven we daaromtrent geen verrassingen te verwachten op verkiezingsdag. Vlaams Belang is al enkele jaren de absolute koploper in elke peiling, het behoeft daarom ook geen betoog dat zij op 9 juni dé grote winnaar zullen zijn: Zwarte Zondag bis lijkt nu alreeds een feit. Neem daarbovenop het sterke onbehagen van heel wat minder bedeelde kiezers in Vlaanderen, die straks hun stem uitbrengen voor de neocommunistische Partij Van De Arbeid, en je komt uit bij impasse.
Als ons land na de verkiezingen van 2024 vooruit wil, lijkt een staatshervorming geen overbodige luxe. In onze federale staat loopt namelijk nog steeds te veel mank, met onder andere bevoegdheidsconflicten en een waterval aan geld voor politieke instellingen en mandaten, die gereduceerd zou kunnen worden. Maar een staatshervorming kan enkel gerealiseerd worden wanneer die in de Kamer gestemd wordt, en net daar knelt het schoentje: 100 op 150 parlementairen moeten voor stemmen. Dat zou weleens kunnen betekenen dat alle partijen, die “salonfähig” zijn om mee te besturen, zich moeten vinden in die staatshervorming, van van Groen en Ecolo, tot N-VA en MR. De laatste keer dat zulke onderhandelingen met succes gevoerd werden, was in 2010. Toen brak ons land het wereldrecord regeringsvorming, maar had men met het zogeheten Vlinderakkoord wel een brede staatshervorming die voorzag in meer bevoegdheden voor de deelstaten, een aangepaste financieringswet én minder taken voor de Senaat. Maar dat was wel vóór de absolute versplintering van het politieke landschap…
Vandaag is het vinden van zo’n diepgaand akkoord veel complexer, de tegenstellingen tussen de bestuurspartijen zijn namelijk legio. De partijen voelen ook alsmaar meer de gevolgen van hun keuze om niet te besturen met één der extremen: ze moeten veel meer van hun desiderata in het vriesvak plaatsen, omdat meer partners nodig zijn om nog tot akkoorden te komen. Want je kan dan wel de Grondwetsartikelen aanduiden die voor herziening vatbaar verklaard zullen worden, maar een grondwettelijke meerderheid behalen, da’s een ander verhaal… Je zou kunnen stellen dat de klassieke partijen op hun eigen beloftes moeten terugkomen om “de democratie te redden”, een excuus als een ander of een goede uitvlucht, zo u wil…
Open Vld beseft dat het voorbereiden en het eens geraken over een staatshervorming -in welke vorm dan ook- ongelooflijk veel tijd zou kosten en stelt duidelijk dat er zo snel als mogelijk een regering moet komen, in plaats van “weer maanden in een kasteel te discussiëren over het communautaire luik”. Daarmee maakt ze duidelijk dat ze vooral wil besturen, al zal ze daarvoor -als kleine garnaal- wel heel wat partners nodig hebben. Bovendien is er ook nog het ontegensprekelijke verschil tussen Vlaanderen en Wallonië op politiek vlak. Het lijkt dan ook politieke sciencefiction dat we voor 2025 een nieuwe federale regering hebben, op Vlaams niveau zou het dan wel weer erg vlug kunnen gaan. Of daar een meerderheid tussen N-VA en Vlaams Belang mogelijk is, moeten we afwachten, maar die kans lijkt nihil. Een tripartite, “aangevuld” met N-VA, zou voor Vlaanderen weleens de kleinst mogelijke en meest realistische coalitie kunnen worden. Afwachten of ze bij deze partijen ook beseffen dat een snel, efficiënt, maar daadkrachtig Vlaams regeerakkoord vormen, belangrijker is dan tot in het oneindige discussiëren over punten en komma’s.
Wat als de bestuurspartijen gewoon samenwerken met de uitersten? Wat als PVDA een akkoord uitwerkt op links met Groen, Vooruit en eventueel CD&V? Wat als Vlaams Belang een rechtse regering probeert te vormen met daarin ook de liberalen? Zou alles dan niet opgelost zijn? Ook dat lijkt sciencefiction, al is samen besturen misschien wel de enige manier om beide partijen te doen milderen in hun standpunten en hen de wereld van de realpolitik te leren kennen. Hen uitsluiten van de besluitvorming werkte de afgelopen jaren enkel averechts, zo bewijzen meerdere peilingen. De twee extremen beschikken steeds meer over wat de Italiaanse politicoloog Sartori omschrijft als ‘blackmail potential’: hun parlementair aandeel groeit en ze weten de politieke agenda in sterke mate te sturen, zonder zelf aan de knoppen te zitten.
Het is dus eerder het succes van de extremen dat ons land gijzelt, of zijn zij net de gijzelaars die door de andere partijen -voorlopig nog- in de tang worden genomen? Hoelang houden die gijzelnemers dat nog vol? Hoelang nog tot de kiezer ervoor zorgt dat hervormingen compleet geblokkeerd worden, en wat dan? Nog 29 dagen tot de verkiezingen…
Mauro Pauwels, 10/05/2024